De Raad in de staat

Na jaren waarin zorgen de stemming drukten, liet het jaar 2017 over het algemeen een positief gevoel achter. Dat voedt het vertrouwen om de niet geringe uitdagingen tegemoet te treden waarmee overheid en samenleving worden geconfronteerd. Want niet alleen positieve, maar ook negatieve ontwikkelingen hebben in 2017 doorgezet. De wereld werd er niet rustiger en veiliger op.

Na jaren van opeenvolgende crises was het ook voor Europa een rustiger jaar. De economie groeide, de euro stabiliseerde en de discussie begon zich voorzichtig weer te richten op de toekomst van de Europese Unie en de euro. Toch werd de stemming gedrukt door de discussie over het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Unie en door opeenvolgende nationale verkiezingen waarin partijen groeiden die zich tegen de Unie keren.

Wanneer open grenzen als bedreiging worden gezien van veiligheid, identiteit en bestaansmogelijkheden, en als gemeenschappelijk recht wordt beleefd als verlies aan zeggenschap en eigenheid, dan zal men snel weer de voorkeur geven aan de ogenschijnlijke mogelijkheden van staatsmacht boven de vruchten van samenwerking. De associatie van de Europese samenwerking met open grenzen, vrije markt en verlies aan zeggenschap versterkt dan de neiging om zich daartegen te keren.

Democratische betrokkenheid, sociale bescherming, nationale zelfbestemming of soevereiniteit lijken klinkende argumenten voor meer nationale autonomie. Wie kan daartegen zijn? Het suggereert echter een tegenstelling tussen nationale autonomie en Europese ordening die schijn is. Autonoom heeft men theoretisch meer keuze, maar praktisch weinig effectieve invloed. Europese samenwerking is onontbeerlijk bij de bescherming en behartiging van algemene belangen.

Als het gaat om bescherming van burgers en samenleving is er vanaf het begin betrokkenheid geweest van de Europese Gemeenschappen en later de Europese Unie. Zorgen daarover hebben dan ook veeleer betrekking op nieuwe vraagstukken, zoals de dreiging van terrorisme, immigratie, gevaren van het internet, klimaatverandering en structurele sociale verschillen. Vraagstukken die soms nieuw handelingsvermogen van de Europese Unie vergen.

Europese samenwerking is als fietsen: men moet vaart maken om in evenwicht te blijven en men gaat onderuit als het stuur in een (tram)spoor vast komt te zitten. Een gevoel van gemeenschappelijke bestemming zal niet het resultaat zijn van een breed maatschappelijk debat daarover. Maar van veranderingen buiten Europa die doen beseffen dat men op elkaar is aangewezen. En onder druk waarvan men pragmatisch en met succes tot oplossingen komt.